Babcia i dziadek w religiach świata

„Starość jest czasem łaski, w którym Pan odnawia Swoje wezwanie do przechowywania i przekazywania wiary, do modlitwy, szczególnie wstawienniczej, oraz do bycia obok tych, którzy są w potrzebie. Osoby starsze, dziadkowie mają wyjątkową zdolność do wychwytywania trudnych spraw. I kiedy modlą się w tych sprawach, ich modlitwa jest silna i skuteczna! Dziadkom, którzy otrzymali błogosławieństwo widzenia dzieci swoich dzieci, jest powierzone wielkie zadanie: przekazać doświadczenia życiowe, historię rodziny, wspólnoty, narodu” –papież Franciszek.

W RELIGIACH TRADYCYJNYCH
W kulturach ludów pierwotnych (ok. 30% Afrykańczyków wyznaje religie tradycyjne) starcy otaczani są szczególną estymą. Respekt ten posiada religijną rangę, ponieważ „znajdują się” oni najbliżej zmarłych przodków, a także istot duchowych oraz bóstw, w tym Istoty Najwyższej. Posłuszeństwo wobec sędziwych przodków gwarantuje żyjącym powodzenie w ziemskim życiu. U ludów pierwotnych władzę sprawują starcy. Tworzą oni rady starców, gdzie tytuł pierwszeństwa posiada najbardziej sędziwy jej członek. Starość nie jest synonimem samotności. Starzec u ludów pierwotnych jest gwarantem tożsamości grupy i zapewnieniem trwania tradycji. Czuwa nad kosmicznym porządkiem rodziny, rodu, plemienia i ludu. On „wskazuje” na Istotę Najwyższą, która często określana jest jako „Nasz Ojciec”, „Nasz Dziadek”, „Ojciec w górze”, „Dziadek w górze”. Gość odwiedzający daną osadę społeczności plemiennej, np. Europejczyk, zobowiązany jest swoje pierwsze kroki skierować do najstarszego człowieka, który w niej zamieszkuje. Wizyta ta stanowi uznanie porządku hierarchiczno-społecznego danej grupy plemiennej.
W RELIGIACH INDII
W religiach Indii rodziny wciąż posiadają charakter wielopokoleniowy. Starzec uchodzi za mędrca, który przez liczne lata swojego istnienia zdobył życiowe doświadczenie, przede wszystkim wiedzę, by przekazywać ją dalej. Według tradycji religijnej hinduizmu życie każdego człowieka składa się z czterech etapów. Ostatni etap to starość, kiedy człowiek wyrzeka się wszystkich ziemskich rzeczy. Skupiony jest jedynie na urzeczywistnieniu wyzwolenia. Dąży do zjednoczenia z bóstwem. Starzec jest żywym dowodem istnienia rzeczywistości boskiej, pomagając równocześnie innym ludziom w ich duchowym rozwoju.
W BUDDYZMIE
W buddyzmie największym pragnieniem człowieka jest osiągnięcie nirwany, będącej w gruncie rzeczy wyzwoleniem się z błędnego „koła wcieleń”, z wszechogarniającego cierpienia, które potęguje się w starości. Jeśli już ktoś dożywa sędziwego wieku, to ma wszelkie dane, by uczyć młodych ludzi wyzwolenia się z przywiązania, ambicji, lgnięcia do rzeczy, pragnienia istnienia, ale też i żądzy nieistnienia, gdyż wszystkie one rodzą cierpienie i ból.
W buddyjskim monastycyzmie starość jest w dużym poważaniu. Starzy mnisi są doświadczonymi mędrcami. Wielcy i znani guru – mistrzowie dharmy, czyli buddyjskiej nauki, dożywali poważnego, sędziwego wieku.
Ci, którzy chcą odrodzić się w Czystej Krainie Buddy, czyli w buddyjskim raju, powinni żywić synowski szacunek wobec swoich rodziców, powinni też ich wspierać. Mają nadto otaczać respektem swoich nauczycieli i w ogóle ludzi starych. Widać w tym imperatywie wyraźne powiązanie misji: rodzica – nauczyciela – starca.
W KONFUCJANIZMIE
Konfucjanizm określany jest jako „nauka o przodkach”. W chińskich domostwach aż do epoki komunistycznej imiona przodków umieszczane były na odrzwiach. Imiona te miały być zawsze przed oczyma tych, którzy winni są pamięć i synowską miłość do swoich krewnych. Starzy ludzie w tradycji konfucjańskiej symbolizują mądrość. W rodzinach najważniejsze jest zdanie dziadka i babci. Tak było w Chinach aż do czasów komunizmu, który zniszczył zdecydowaną większość rodzimych wierzeń, obrzędów oraz zwyczajów. Tak jest po dzień dzisiejszy w kręgu konfucjanistów mieszkających w Korei Południowej.
Starcy w tradycyjnej kulturze Chin stoją na czele zhierarchizowanego społeczeństwa. Symbolem władzy w Chinach był przez tysiąclecia cesarz. Respekt wobec cesarza przekładał się następnie na szacunek wobec osób starych. W relacjach międzyludzkich młodzi zobligowani byli do posłuszeństwa wobec starszych. W tradycji kulturowej Chin ukształtowała się hierarchiczność, na szczycie której są starcy. Cześć okazywana starcom jest jedną z fundamentalnych cnót konfucjanizmu. Wiek starczy uznawany jest powszechnie jako wielki zaszczyt. W tradycji chińskiej starość i szczęśliwość to pojęcia bliskoznaczne.
W JUDAIZMIE
Zarówno w religii biblijnego Izraela, jak i w judaizmie rabinicznym, powstałym po narodzeniu się chrześcijaństwa, a także w judaizmie współczesnym starość jest znakiem Bożego błogosławieństwa. Stanowi znak przychylności Jahwe wobec konkretnego człowieka oraz wobec jego rodziny, rodu. Jahwe błogosławi człowiekowi dostojnym wiekiem i licznym potomstwem.
W historii biblijnej Bóg zlecał szczególne zadania osobom w podeszłym wieku. Stare kobiety rodziły dzieci. Starcy zaczynali życie od nowa. Sara i Abraham są wzorami starców, nad którymi zlitował się Bóg, dając im nowe, wielkie zadanie do wypełnienia. Posłuszni woli Jahwe wypełnili Jego misję. Zmienili nie tylko siebie, ale i świat.
W ISLAMIE
W islamie zło wyrządzane starcom jest wyjątkowo ciężkim przewinieniem. Dzieci mają obowiązek świadczyć pomoc rodzicom, gdy ci się zestarzeją. Zadaniem dzieci jest zanoszenie prośby do Allaha o miłosierdzie dla rodziców. W imię sprawiedliwości mają okazywać rodzicom wdzięczność za dobro, którego od nich doświadczyli.
Na ulicach miast i wiosek Turcji często można dostrzec, jak osoby dorosłe całują dłoń swojego rozmówcy, człowieka starszego. Nie zawsze to jest ich krewny. Młode kobiety całują dłoń starszych kobiet, a mężczyźni składają pocałunek na dłoni starca.

Tekst: prof. Eugeniusz Sakowicz

Fot: ks. Marek Mroczek, Peru